EDEBİYATTA İLKLER VE ENLER

• Dünyada ilk gazete örneklerine Mısır’da rastlanmıştır.
• Türkçe ilk gazete 1828’de Kahire’de yayınlanmaya başlayan Vaka-i Mısriye’dir.
• Bugünkü Türkiye sınırları içinde çıkmış ilk Türkçe gazete ise 1831’de yayımlanan Takvim-i Vekayi’dir.
• Özel girişimle çıkarılan ilk gazete Tercüman-i Ahval’dir. 1860’ta Şinasi ve Agah Efendi yönetiminde yayımlandı.
• Ali Suavi’nin yönetimin baskısı sonucu Avrupa’ya gitmesinden sonra Muhbir gazetesi Londra’da yayımlanmaya başladı ve yurt dışında
• Türkçe yayımlanan ilk gazete oldu.
• İlk Türk gazetecilerinden biri Agâh Efendi’dir.

• İlk günlük gazete Ceride-i Havadis’tir.
• İlk tiyatro gazetesi Tiyatro’dur.
• Dünyadaki ilk roman 1007 yılında Japon meclis üyesi bir bayan tarafından yazılmıştır. Romanın adı Genji’nin Hikayesi’dir.
• İlk modern roman Cervantes’in Don Kişot’udur.
• Namık Kemal’e ait Cezmi adlı roman Türkiye’deki ilk tarihi romandır.
• Batı tekniğine uygun ilk roman Halit Ziya Uşaklıgil’in Aşk-ı Memnu adlı eseridir.
• İlk çeviri roman Yusuf Kamil Paşa’nın Telemak adlı eseridir. Yusuf Kamil Paşa bu eseri Fenelon’dan çevirmiştir.
• İlk köy romanı Nabizade Nazım’ın Karabibik adlı eseridir.
• İlk psikolojik roman Mehmet Rauf’un yazdığı Eylül adlı eseridir.
• İlk realist roman Recaizade Mahmut Ekrem’in Araba Sevdası adlı eseridir.
• İlk yerli roman Şemsettin Sami’nin yazdığı Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat adlı eseridir.
• İlk yerli çizgi roman Köroğlu’dur.
• İlk edebi roman Namık Kemal’in yazdığı İntibah adlı eseridir.
• Fatma Aliye Topuz (Fatma Aliye Hanım) Türk edebiyatının ilk kadın romancısı olarak tanınır. “Muhadarat” adlı ilk romanını kendi adıyla yayımladı.
• Milli Mücadele dönemini anlatan şiirler yazan şairlere Faruk Nafiz, Kemâleddin Kamu, Mehmet Âkif Ersoy, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Cahit Külebi, Ceyhun Atıf Kansu ve Halide Nusret Zorlutuna’yı örnek verebiliriz.
• Milli Mücadele dönemini anlatan eserler yazılmıştır. Bu eserlere; Refik Halit Karay’ın “Çete”, Kemal Tahir’in “Yorgun Savaşçı”, Tarık Buğra’nın “Küçük Ağa” adlı romanlarını; yine Halide Edip’in “Dağa Çıkan Kurt”, Yakup Kadri’nin “Ergenekon” adlı hikâye kitaplarını; Falih Rıfkı Atay’ın “Zeytindağı” adlı anı kitabını örnek olarak verebiliriz.
• Vekayi-i Tıbbiye, Osmanlı basınının ilk Türk dergisidir, 1849 yılında çıkan dergi mesleki dergidir.
• İlk resimli Türk dergisi Mirat’tır.

• İlk mizah dergisi Diyojen’dir.
• İlk edebiyat dergisi Hazine-i Evrak’tır.
• Türkiye’de folklor terimini 1913’te Rıza Tevfik, Peyan adlı gazetede kullanmıştır.
• Türkçede ilk dil bilgisi kitabı Divanü Lûgat’it Türk’tür.
• İlk ansiklopedi Platon’un öğrencilerinden Speusippus tarafından MÖ 4. yüzyılda yazılmıştır.
• Ansiklopedilerde alfabetikliği ilk uygulayan Marco Coronelli’dir.
• Osmanlı’da ilk ansiklopedi yazarı Taşköprülüzade Ahmet’tir (935-968). Mevzuatül Ulüm’ü iki büyük cilttir.
• Türkçe yazılmış ilk ansiklopedi Şemseddin Sami’nin yazdığı Kamus-ül Alem’dir.
• Batılı anlamda ilk Türk ansiklopedisi (Kamü’l Ulûm ve’l Maaris) Ali Suavi tarafından çıkarılmıştır.
• Türkiye’de Latin harflerine geçildikten sonra basılan ilk ansiklopedik eser İbnü’l- Emin Mahmud Kemâl İnal’ın “Son Asır Türk Şâirleri” (1930-1942) adlı biyografik çalışmasıdır.
• Noktalama işaretlerini kullanan ilk kişi Bizanslı Aristophanes’tir.
• Türkiye’de noktalama işaretlerini kullanan ilk kişi Şinasi’dir.
• Dünyada deneme türünün en önemli ismi Montaigne’dir.
• Osmanlı Devleti içinde divanı olan tek kadın şair II. Mahmut’un kızı Adile Sultan’dır.
• İlk tasavvuf şairi Ahmet Yesevi’dir.
• Tragedyanın ilk büyük ustası Aiskhylos’tur.
• Türk edebiyatında ilk hamseyi Çağatay şairi Ali Şir Nevaî yazmıştır. (Beş mesneviden oluşan eserlere hamse denir.).
• Divan edebiyatının ilk şairi Hoca Dehhani’dir.
• İlk Türkçe metinler Orhun Abideleri’dir.
• Türkiye’de ilk komedi yazarı “Şair Evlenmesi” adlı eseriyle Şinasi’dir
• İlk Türk İslam şairi Yusuf Has Hacip’tir.
• Türk edebiyatında yazılmış ilk mesnevi Yusuf Has Hacip’in yazdığı Kutadgu Bilig’dir.
• Türk edebiyatında matbaada basılan ilk kitap Vankulu Mehmet Efendi’nin Vankulu Lügatı’dır.
• İlk şiir çevirisi Tercüme-i Manzume’dir.
• İlk makale Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi’dir.
• İlk yerli tiyatro eseri Şinasi’nin Şair Evlenmesi’dir.
• İlk fıkra yazarı Ahmet Rasim’dir.
• İlk seyahatname Ahmet Fakih’in Kitab-ı Evsaf-ı Mesâcidi-ş Şerife adlı eseridir.
• İlk antoloji Ziya Paşa’nın Harabat’ıdır.
• İlk bibliyografya Katip Çelebi’nin Keşfü’z Zünun adlı eseridir.
• Şiirde ilk defa Türk kelimesini kullanan şair Mehmet Emin Yurdakul’dur.
• Türk edebiyatında sahnelenen ilk tiyatro eseri Namık Kemal’in yazdığı Vatan yahut Silistre’dir.
• İlk tarih ve coğrafya ansiklopedisi Şemsettin Sami’nin yazdığı Kamus’ul Alem’dir.
• Türk edebiyatında aruz vezniyle yazılan ilk eser Kutadgu Bilig’dir.
• Türkiye’deki ilk Müslüman kadın tiyatrocu Afife Jale’dir.
• Türk edebiyatında deneme türünde öne çıkan en önemli isim Nurullah Ataç’tır.
• Nobel’e aday gösterilen ilk Türk yazar Yaşar Kemal’dir.
• 2006’da Türkiye’nin ilk Nobel Edebiyat Ödülü’nü alan yazar Orhan Pamuk’tur.
• 2009’da basılan ‘Aşk’ adlı romanı ile Türk edebiyat tarihinin en kısa sürede, en çok satan yazarı Elif Şafak’tır.